Balsaminka rys. E.A.Sadkowski
Bożnica w Przedborzu poł. XVIII w.
Srebra synagogalne tematem pracy doktorskiej
Recenzja pracy doktorskiej Izabelli Rejduch-Samkowej, napisana przez prof. dr hab. Szymon Datner z Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, opublikowana w „Fołks -Sztyme” w 1980 r.
Latem ubiegłego roku w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie odbyła się obrona pracy doktorskiej mgr Izabelli Rejduch Samkowej pt. „Judaika w złotnictwie polskim czasów nowożytnych (srebra synagogalne)”. Praca, którą w IS PAN kierował prof. dr hab. Stanisław Mossakowski, uzyskała wysoką ocenę wszystkich trzech recenzentów (ks. prof. dr hab. Janusz Pasierb, doc. dr hab. Jerzy Kowalczyk, doc. dr hab. Szymon Datner). Obrona pracy, doskonale napisany autoreferat stanowiły – dodatkowo – udokumentowanie głębokiej wiedzy Pani Izabelli, Polki z Krakowa, w zakresie specyficznej tematyki naukowej, do której rzadko sięgała myśl badawcza.
Przedmiotem zainteresowania Autorki stały się srebra synagogalne, nieliczne pozostałości sztuki i kultury materialnej wymordowanego narodu żydowskiego w Europie; w szczególności „judaika” polskie. Do przedmiotów żydowskiej sztuki sakralnej objętych badaniami Doktorantki należały m.in.: ozdoby Tory jak korony (keter), granaty (rimmon), blachy z 10-em przykazań (tass), rączki (wskazówki) używane przy czytaniu Tory (Jad), dalej Arka Przymierza (Aron Hakodesz) mieszcząca zwoje Tory i jej zasłony (kapporety i parochety), megille (małe zwoje np. Megilla Estery), oprawy modlitewników (Siddurów i Machzorów), bessaminki („balsaminki” zawierające wonności), świeczniki 7-ramienne (godło żydowskie) i 8-ramienne (chanukowe), lampki chanukowe, puchary (kos), naczynka na etrog, tace i noże używane przy obrzezaniu, klamry do pasa na Jom Kippur i in.
Jest rzeczą arcyciekawą, pikantną i... godną pochwały, że Autorka na wszystkich kartach swej obszernej pracy (183 str.) zachowała dla omawianych i badanych przedmiotów sakralnych („judaików”) oryginalną terminologię hebrajską zadawalając się jednorazowym zwięzłym opisem w języku polskim.
Dla wygody czytelnika praca zaopatrzona została – nota bene – słowniczkiem najczęściej używanych terminów hebrajskich, które przydadzą się i wielu Żydom mającym „blade pojęcie” – o ile w ogóle jakiekolwiek – o swej żydowskiej sztuce sakralnej.
Praca Pani dr Izabelli Rejduch Samkowej to studium szczegółowe i wyczerpujące temat, dowód znacznego, rzetelnego i długotrwałego nakładu pracy, dzieło, które prawdopodobnie nie powiedziało ostatniego słowa w swej dziedzinie badawczej, lecz stanowiące, w mym odczuciu, solidną podstawę dla obszernej syntezy w przyszłości. Pracę tą poprzedziły mniejsze, cząstkowe prace Autorki z tej samej lub pokrewnej dziedziny. Integralną część dzieła stanowi ponad 200 fotogramów omawianych przedmiotów sakralnych, plon wieloletniej pracy, fotogramów przedmiotów zebranych z całej Europy, głównie z Polski, często unikalnych, nie istniejących, zniszczonych przez wojnę. Ich ukazanie ogółowi, w Krakowie, Warszawie etc. w formie wystawy, winno być traktowane jako sprawa pilna i wielkiej wagi.
Studium pracy wzbudziło odczucia nie tylko intelektualnej natury. „Bessaminka” (w jidisz: „bsumim-biksl”) widzę jak w sobotę wieczór w każdej (?) rodzinie żydowskiej głowa domu otoczony domownikami odprawia „hawdalę” (hawdulę) – dosł. „oddzielenie” świętej soboty od dnia (wieczoru) powszedniego, zapala świece i wącha wonności z bessaminki, jak wszystkie ręce wyciągają się ku światłu, jak kolejno bessaminka krąży z rąk do rąk przestrzegając starszeństwa. Jak matka, pani domu z łagodnym uśmiechem obejmuje wzrokiem, szczęśliwa, córy i synów. Jak...
Dzięki Uczelni, dzięki Profesorom za życzliwość i pomoc przy narodzinach Dzieła i za jego życzliwą ocenę. Dzięki dr Izabelli Rejduch Samkowej za pietyzm okazany nie tylko szacownym martwym przedmiotom Sztuki.
Vivat Academia, vivat Professores, vivat Dr Izabella Rejduch-Samkowa.
No i... vivat sequentes.
prof. dr hab. Szymon Datner