Wyroby warszawskiej firmy Braci Łopieńskich

Przyczyniła się do tego w znacznym stopniu wystawa, zorganizowana przez Muzeum Woli (Oddział Muzeum Historycznego m. st. Warszawy), Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych przy cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników m. st. Warszawy.

Przyczynił się do tego także niewielki, ale starannie opracowany katalog tej niezwykle interesującej ekspozycji. Ponieważ z fabryki Łopieńskich wychodziły także judaika, warto przypomnieć dzieje tej znanej warszawskiej wytwórni, zwanej brązowniczą, choć wykonywano tam też wyroby z innych metali – srebra, złota, mosiądzu.

Firmę założył Jan Łopieński, artysta brązownik, który po praktyce w Krakowie, Wiedniu i Paryżu zorganizował własny zakład w Warszawie przy ulicy Ordynackiej. Z kolei kierowali firmą synowie Jana – Grzegorz (1863-1939) i Feliks (1866-1941). W zakładzie Łopieńskich obok pomników oraz rzeźb, powstawały srebra stołowe, początkowo w stylach historycznych, później zaś o formach nowoczesnych. Jeśli chodzi o kierunki historyczne, nawiązano do romantyzmu i gotyku (przykładem złoty kielich z 1917 r. o bogatej dekoracji figuralnej, z brylantami i szafirami, w katedrze na Wawelu), a także do rozwiązań w duchu manieryzmu i baroku. Bardzo interesujące, zachowane do naszych czasów, są projekty wyrobów tej wytwórni. Cechowała je doskonała konstrukcja, formy i kształty oraz bardzo staranie wykonana kompozycja motywów ornamentalnych.

Na wymienionej wystawie nie udało się odnaleźć żadnego zabytku należącego do sztuki żydowskiej. A jednak takie istnieją. W zbiorach Muzeum Historycznego w Krakowie wśród sześciu futerałów na Megilla Ester (Zwój Estery), jeden wyróżnia się rozmiarami. Srebrna oprawa ma kształt walca o wys. 38 cm; średnica wynosi 6,9 cm. Cała powierzchnia futerału pokryta jest kutym ornamentem roślinnym ze stylizowanymi liśćmi i kwiatami w układzie symetrycznym. Na kartuszu, pośrodku znajduje się hebrajski napis: „Zew Dow Wiener” (5) 667, który wskazuje, że przedmiot pochodzi z 1907 roku. Znak używany przez firmę Łopieńskich złożony z sygnatury z nazwiskiem i liry w prostokątnym polu świadczy, że puszka została wykonana w fabryce warszawskiej.

W stosunku do innych wyrobów tego typu wyróżnia się ona odmiennym wykonaniem, brak bowiem dekoracji filigranowej tak często stosowanej w srebrach żydowskich, a także korony w zwieńczeniu występującej dość powszechnie w puszkach na Megilla Ester. Zwój pergaminowy z tekstem Księgi Estery, zawsze bardzo starannie pisany i zdobiony barwnymi scenami rodzajowymi i motywami roślinnymi, nie zachował się.

Ten przykład – na pewno nie jeden – wykonywania judaików w firmie Łopieńskich, zachęca do dalszych poszukiwań. Ktokolwiek z Czytelników spotka przedmiot o bóżniczym lub domowym przeznaczeniu ze znakiem liry, proszony jest o przesłanie o nim informacji, jest to bowiem niekiedy jedyna droga do oszukania rozproszonych wyrobów dużej firmy.

Dr Izabella Rejduch-Samkowa

Bibliografia:

Judaika w zbiorach Muzeum Historycznego m. Krakowa, opr. E. Duda, Kraków 1985

J. Samek, Polskie złotnictwo, Wrocław 1988

Warszawska firma brązownicza braci Łopieńskich, 1862-1978. Katalog, Warszawa 1978

(Artykuł wydrukowany w: Fołks-Sztyme, nr 31, 1988)