Świątynia została zlokalizowana w bardzo eksponowanym miejscu, na narożniku ulic Miodowej i Podbrzezie. Historia jej jest krótka. Jest to pierwsza tzw. postępowa synagoga na Kazimierzu w Krakowie i jako skromny, jednonawowy budynek ukończona została w 1862 r. Kilkakrotnie ją rozbudowywano i powiększano – w latach 1868, 1869, 1893-1894, 1924. W wyniku tych przebudów z pierwotnej formy jednonawowej powstała okazała, pięcionawowa, o bardzo bogato dekorowanym wnętrzu; w motywach zdobniczych wykonanych z barwionego stiuku nawiązano do elementów neorenesansowych, mauretańskich i orientalnych.
Kolorowe szybki witraży stanowią znakomite dopełnienie koronkowej niemal dekoracji wnętrza synagogi, lekko ją zaciemniają, ale w sumie tworzą niepowtarzalny nastrój bogactwa i przepychu. Zdumiewający jest fakt, że zachowały się one we wszystkich, 36 bliźniaczych, zamkniętych półkoliście oknach parteru i pierwszego piętra. Wiele z nich w dolnych partiach, w oddzielnych tablicach m napisy zawierające nazwiska fundatorów oraz daty, podane w cyfrach arabskich lub arabskich i hebrajskich. Pierwotne, stare witraże uszanowano w czasie dobudowy naw bocznych w 1924 r., przenosząc je do nowych okien.
Najwcześniejsze witraże pochodzą z 1894 r.; to jeden napis w języku polskim, a najpóźniejsze z czasów ostatniej przebudowy bożnicy w 1924 r. Zasadniczo są to witraże skomponowane w formie osiowych układów geometrycznych, z rozetami, motywami plecionki, stylizowanych liści i kwiatów. Dostrzegamy też tak ulubione w sztuce żydowskiej przedstawienia zwierząt, znane z zabytkowych polichromii w bożnicach z XVII i XVIII w. Są to wiewiórki, lisy, gołębie na tle symbolicznie potraktowanych widoków z motywem architektury. Są także witraże z przedstawieniami menory (siedmioramienny świecznik), na podstawie których wyobrażono antytetycznie ustawione lwy. Menora jest ujęta w obramienie architektoniczne, w dwie kolumny z motywem lambrekinu.
Witraże w synagodze Templum cechuje bogata gama kolorystyczna, powtarzająca się z małymi odmianami we wszystkich oknach. Składają się na nią kolory: brązowy, pomarańczowy, żółty, zielony, kremowy, biały, fioletowy, bordowy, przy czym, jak to na ogół miało miejsce przy tej technice – uzupełnienia zostały podmalowane.
Projektanci witraży, jak dotychczas, nie są znani, ale niewątpliwie byli nimi artyści żydowscy. Częściowo mogły one powstać na miejscu w Krakowie, gdzie oprócz szeroko znanych zakładów witrażowych S.G. Żeleńskiego czynnych było kilka wytwórni (firma Żeleńskiego, początkowo prowadzona przez Władysława Ekielskiego wraz z Antonim Tuchem, czynna była od 1902 r.).
Witraże w bóżnicy Templum mają dziś dla nas szczególną wartość. Przede wszystkim ważny jest fakt, że zachowały się na tym miejscu, dla którego zostały przeznaczone. Po zniszczeniach, jakie uczyniła druga wojna światowa w zabytkach kultury i sztuki żydowskiej, zespół ten stanowi rzadkość nie tylko w Krakowie, lecz i w całej Polsce. Kończąc, należy postulować przeprowadzenie konserwacji witraży oraz wykonanie dokładnej, barwnej dokumentacji fotograficznej.
Izabella Rejduch-Samkowa
(wydrukowany w „Spotkania z Zabytkami” nr 1, 1985 r.)
